Post-Truth Politics: Not new to us (US)

Do you remember a scene from the movie

'A Few Goodmen'. And specifically the conversations between Tom Cruz (Lt. Kaffee) and Jack Nicholson (Col. Jessep).
Let me remind you.
Judge Randolph: *Consider yourself in Contempt!*
Kaffee: *Colonel Jessep, did you order the Code Red?*
Judge Randolph: You *don't* have to answer that question!
Col. Jessep: I'll answer the question!
[to Kaffee]
Col. Jessep: You want answers?
Kaffee: I think I'm entitled to.
Col. Jessep: *You want answers?*
Kaffee: *I want the truth!*
Col. Jessep: *You can't handle the truth!*
Here, Kaffee wanted to know the truth. And Jessep doubted his capabilities to handle it.
Now imagine ourselves at the place of Kaffee and our leaders at the place of Jessep. What?
Did you hear them? No?
No. Exactly. Because truth is relative. But it is relative in the private sphere only. No-one could say that in political or social sphere. Because "Truth" is imposed. It is imposed on us by the intellectuals, experts, leaders, all kinda elitists. Why do they do that?
Simple. Deconstruct the reality and motive will be more clear. (-Plato). (Do they read Plato too?🤔) (Who clamoured 'demonetisation' there?)
So are they fooling us? May be not. It could be necessity of time (or for the sake of national security?). No, believe me, you are not anti-national when you ask that.

What is Post-Truth Society?

Post-truth is nothing but the mistaken assertion. As Franscis Fukuyama says, it is the assertion of things which has no factual base. It is also known as 'Post-Fact' society/politics, where there is manipulation of facts, converts in the lies and subsequently into the Truth.

Franscis Fukuyama further analyses the process of this "Truth". After asserting this facts-less truth, some people start criticising it, but it makes no difference. Because already large chunks of people have started promoting it. Why? Reason behind this, it is motivated by personal beliefs and feeling which leader shares the same as of you and me.

For Ex. In India, there are various castes. For your political purpose (vested interests like votes, competition et.al.) you can't afford harmony between any two classes. What will you do? You will go to the first one and will convince them to come to the conclusion that the other one doesn't have good views about them. And then you will do the same with second one. Now it creates doubts. Subsequently clashes.
But the truth was they were really on good terms with each other. Lies create doubts and doubt destabilises society.

Hence, deconstruct the reality motive will be more clear.

This is how post-truth world works.
While articulating the definition of justice in dilectics of Plato, Cephalus, a character, argues 'justice is in being truthful'. Plato puts counter-argument, saying, Being truthful is a good proposition but not desirable in all situations. Sometimes it is better to conceal truth. (In case of Intelligence agencies, National Security.)
Concluding this we get two connotations of post-truth society-
1) Moral 2) Immoral.

If we talk about the immoral post-truth society, the term has been in news regarding Brexit and US presidential election. According to some analysts, Brexit and truimph of Trump are the offsprings of post-Truth politics, covering the truth under rhetoric (Kaun bola Modiji? Saala Anti-National) for political purposes.

But as some other experts say, this is not new term, it has been in our society since the formation of authorities, States and Nations. As author of the book 'Lies Incorporated' Ari Rabin-Havt says, there are no lie creators, there are lie amplifiers in today's world of politics. And creators are not new to us but the amplifiers are. Such as social networkings, facebook, whatsapp and manipulated main-stream media.

Conclusion: This is not new concept of today's world, it has just been coined again by amplifying the impact.

Bertrand Russell once said,
"Whenever you find yourself getting angry about a difference of opinion, be on your guard, you will probably find....that your belief is going beyond what the evidences warrants."

Too Much Rhetoric, Too Little Substance

( Views are strictly personal. No offence.)

The purpose of this post is to consider to what extent the excess money (cash) flow has raised the price level, ambiguity in transactions and corruption and how current demonetization can bring about the effective solution. Before the actual analysis has been made, it is fair to tell you that no precise instrument (rather, we say procedure) has been made as yet to stop corruption and inflation by demonetization. There are several ways of demonetization. I am not going to tell all the details. Moreover excess liquidity does not stay in liquid form. More often then not, the excess liquidity, we consider, equal to the more abused term "black money" and analysis says that this black money may assume the form of real estates, stocks, bonds and gold.

The relationship between inflation and monetary policy can probably be discussed most conveniently by referring to the classical ‘equation of exchange’, developed by Irving Fisher in 1911. i.e. MV=PT. Money supply and velocity are the two main components which changes over the period of time.(or the stocks manipulation  ) According to so called "Liberal Monetarists" (Eg. Milton Friedman) money and velocity only changes the equation which in turn changes the economy. If we go with this the main reason behind increasing corruption is the money flow with more velocity i.e. excess liquidity. Some of you may argue that increases in the money supply will tend to be offset by exactly proportional declines in velocity — thus, ‘money does not matter’, the strict Keynesian view. For some, velocity remains constant. But the main problem is between that. To control the flow and velocity, many monetarists suggested to use demonetization as a tool to curb black money.

But it is not the absolute solution. There are two ways to bring about demonetization. One, demonitizing lower currencies (eg. 25 paise, 50 paise coins), two demonitizing higher currencies (500, 1000 rupees notes). First way is strictly limited to control the inflation by maintaining the money circulation and encouraging consumption(increases demand). Second one, sometimes led you to inflate the prices. Because it makes you apathetic to spend whatever you have in cash. This in turn decreses circulation (that is what our Govt wants by this new decision of demonetization) and deteriorate demands too, which is detrimental to the economy. It stimulates the prices to rise higher and higher like 'up above the world so high'. But there are no diamonds.

Nevertheless decision is a good one. RBI has to work out. let's hope for the best.

एकांत

आज मनाने पुन्हा एकदा उसळी घेतली.
एकीकडे सभोवताल गणरायाच्या आगमनाने चैतन्यात न्हावुन निघत असतांना..
ह्याला आलेली संधी समजुन दारुचा सडा रस्त्यावर बेधुंद नाचगाण्याचे थैमान घालत असतांना..
जमीन पुरेशा पावसाअभावी थुंकी गिळत असतांनाही..

अशा रुक्ष वातावरणात मन उसळी घेत होते. हे विचित्र होते. आजचा दिवस नेहमीसारखा नव्हताच. खरंतर नेहमीसारखा कधीच नसतो. परंतु जे काही घडायचे असेल ते आश्चर्यकारक नसते.
आज कितीही उसळी घेतली तरी याची खात्री होती, की आज एवेरेस्ट सर करण्याचेही ध्येय नव्हते. मग अशी उथळ उसळी हवी कशाला? तिला काय महत्व? त्याने आपलाच दर्जा खालावतो.
व. पु. म्हणाले होते ना,
"आपत्ती पण अशी यावी, की तिचाही इतरांना हेवा वाटावा, व्यक्तीचा कस लागावा. पडून पडायचं तर ठेच लागून पडू नये. चांगले दोन हजार फूटांवरून पडावे. माणूस किती उंचावर पोहोचला होता हे तरी जगाला समजेल."
आज पडलो मी परंतु ठेच लागून. म्हणजे हात-पाय मोडतील, चेहऱ्याचा नक्षा बदलेल असा. परंतु अश्या पडण्यात काय अर्थ? खरंतर आज दोन हजार काय, पंचवीस हजार फुटांवरून पडू शकलो असतो. ते मला आवडले असते. पण तुम्हाला हवेच तसे होणार असे नसते कधीच.

ह्या विचित्र उसळीला जरा विशेष रूप देऊन प्रोडक्टिव करावे म्हणून इंडियन ओशीयनची गाणी ऐकत बसलो. बन्दे, चरखा, बेहने दे इत्यादि. ह्या गाण्यांत माणसाच्या दोन्ही टोकाच्या अभिव्यक्ति व्यक्त होतात. एक विध्वंस, संपलेली व्यक्ति आणि त्याउलट तीच व्यक्ति आशेचा किरण शोधतांना. नुसता किरण, मार्ग सापडत नाही तर इतरांना त्याने पत्करलेला मार्ग स्विकरावासा वाटतो. असा प्रयत्न मात्र आपण कधीच करत नाही. नविन मार्ग चोखाळण्यात अनिश्चितता असते, असुरक्षितता असते, जोखिम असते. आणि आपल्याला हेच नको असतं. का? तर त्याविषयीची 'भीती'. ही भीती आपल्या सगळ्या आशा-आकांक्षा संपवते. एका फ्रंट वर पडलो म्हणून दुसरीकडेही हार मानने हे आपल्याला आपली 'भीती' शिकवते. काश्मीर फ्रंट वर लीड मिळत नव्हती म्हणून लाल बहादुर शास्त्री यांनी लाहौर मधून नविन फ्रंट उघडली नसती तर आपल्या इतिहासात आपली पाकिस्तान विरुद्ध एक हार कोरली गेली असती. जे पाकिस्तानच्या अस्तित्वापर्यंत आपल्याला सलत राहिले असते. सालं अशीच सल मनात ठेऊन जगण्यात काय अर्थ आहे? त्यापेक्षा दुसऱ्या फ्रंटवर लढणे कधीही गौरवास्पद! सोपे अजिबात नाही जात. इतरांशी दिलेला लढा देणे हे सोपे असते. परंतु स्वताशी लढतांना खरी परीक्षा असते. कारण स्वताच्या उणीवा काढण्यात खरी एनर्जी खर्च होते. स्वतःत इन्व्हेस्ट करणे अवघड जाते. कारण इथे 'स्टेज ऑफ़ डिनायल' तयार झालेली असते. इतरांच्या चष्म्यातून स्वतःला सतत बघत राहिल्यामुळे स्वतःतल्या गुण दोषांसकट सगळ्यांचा विसर पडतो. तुम्ही जगातली सर्वोत्कृष्ट 'कॉपी कँट' नाही बनू शकत. ह्या गुण-दोषांचा साक्षात्कार कधी होतो तर तो एकटं रहायला शिकल्यावर. स्वामी विवेकानंदांचा एक किस्सा आहे. कालीदेवीच्या मंदिरात पूजा सूरु असते. स्वामीजी, तेव्हाचा नरेन्द्र बाहेर एक दगडावर शुन्यात बघत असतो. तेवढ्यात त्याचा सहकारी महेंद्र तिथे येतो. नरेन्द्रला विचारतो, "अरे नरेन्द्र तू पूजेला नव्हतास? इथे काय करतोय?". नरेन्द्र म्हणतो, "हे ढोंग आहे. मला नाही जमत." "अरे असं कसं म्हणतोस तू? परमहंसजी म्हणतात सगळी पृथ्वी एकाच चैतन्याने बनालिये. त्या मुर्तितिल आणि आपल्यातील चैतन्य एकच!" शेजारून जाणाऱ्या गाढवाकड़े बोट दाखवत स्वामी म्हणतात, " तुझ्यातलं आणि त्या गाढवातलं चैतन्य एक असेल. माझ्यात नाही." स्वामीजी खरेच होते तेव्हा. स्वतःत ते चैतन्य स्वतःच फुलवणे गरजेचे असते. असो.

एकटं रहायला शिकणे हे खुप अवघड असते. एव्हरेस्ट पार करणे आजकाल त्यापेक्षा सोपे होउन बसले आहे. एकटं रहाणे म्हणजे इतरांना टाळणे नव्हे. तर स्वतःला ओळखायला वेळ देणे. ते माझ्यासारख्या लोकांत आवडणाऱ्या लोकांना सोपे मुळीच नसते. स्वतःसोबतचा हा लढा असतो. अगदी अवघड. काही वेळेस मी ह्या अमुक अमुक व्यक्तीसाठी इतके केले आणि मला काय मिळाले? असे प्रश्न येतात. आणि त्याचा माज डोक्यात शिरू लागतो. त्या माजाचं रूपांतर विध्वंसात होतं. कारण कर्म निरपेक्ष असावं ह्या गीतेत सांगितलेल्या एकमेव गोष्टिशी मी सहमत आहे.  काही वेळा आपल्या जवळची लोकही सोबत नसतात, तेव्हा तर प्रत्येक क्षण हा एक वर्षासारखा भासतो. कसं लढणार? कसं ओळखणार स्वतःला? पण हीच संधी असते. ही दवडली तर ती मिळवण्यास पुन्हा पडा, पुन्हा झगडा, पुन्हा बळ एकटवा, पुन्हा उभे रहा, पुन्हा लढा!
पण मी एकटा वेळ घालवायला शिकलो.
हेच माझ्यासाठी ध्यान. हीच विपश्यना.
आता पुन्हा लोकांत. पण तो स्वतःला ओळखून. आता जगणं अवघड नाही.

Fall of Philosophical Economy

Laying down all the possible reasons responsible for European Debt Crisis, one could not

easily think of the reasons lied within the social strata of European countries (for now take Greece). We should be thankful to Ruchir Sharma- the author of Breakout Nations, in which he has proposed his theory on society. He says there are two types of societies in the world. One, high-context societies and two, low-context societies. According to him and further analysing his theory, the people of high context societies are lazy. They love their "glorious" culture and history than themselves (or their bf/gf)(sounds like EPF/PPF). Most of the people of high context societies are philosophers (because they are lazy. They get so much time to think). If not philosopher then writer. (Again the work can be done just by seating a side and thinking on the grass). If latter is not possible then by hanging shabanam which contains packet of cigarette (filled with a cigarette or two) (and two books with intricate names so that no one can understand) on the wicked shoulder and calling themselves social activist. And the last resort is being politician. On the other hand, low-context society's people are workaholic with balanced emotions and controlled behaviour.

And Greece is a high context society (Unfortunately yes, India is also one of them.) The reason behind fall of Greece's economy is lied in being high-context society for a long time. As the people are lazy, they want to get rid off with 10am-7pm boring jobs. Therefore they prefer to take retirement at the age between 50-55. On the other hand the average retirement age of Germany is 80 years. (and hence it is a low-context society). Now one could ask how this secondary things can hit economy of a nation so bad. It is as simple as the above question can be asked. If you retire early, your country's working class will be looking forward to pensions and tax exemptions. This is resulting in deterioration in span of working class and subsequently in taxes.

The Greece's Case:

The same has happened in Greece, working class was deteriorated. Government was running through fiscal deficit. But due to popular policy formulation (raising pensions, bringing down tax slabs) to get elected/reelected it had to went through fiscal deficit. Unfortunately there was socialist governments in Greece's fate i.e. Higher spending on "social welfare". But due to shortage in money to expend Greece has to borrow it. This was just a rattling. Now we will look back in the history of Europe.

History:

European history is mainly a war history. Due to successive wars the steel industry of the Europe collapsed. Now take an example, as steel industry was collapsed of some European countries due to wars. One country has to to import it from another country. But Europe

was always continent of great barriers, tariffs and different currencies. So suppose the price of a piece of steel is £100 in the country A and country B is importing it. Then due to addition of exchange fee, tariff fee, local body taxes of both the countries, the price of the same piece will go up to £150 i.e. 50% dearer than country A. The fact is Europe is diversified continent but not it's countries within themselves. Now take an example of India which is more diversified country (not continent). If a resource is available in the state Maharashtra, not necessary it is there in Orissa (due to different geographical conditions) and vise-a-versa. If Orissa want to buy it, there will be no high tariff barriers. That is low tariffs addition, low price. Therefore there will be slight negligible change in price. This is not possible in Europe. (That's why I agree with Mr. Tharoor, British owes reparations). Was there any solution?

Yes. The European Union.

Unified Europe - European Union:

To eliminate this tariff and exchange fees barriers 27 European countries came to an agreement to form a common monetary policy unit through Maastricht treaty. It was

resulted in formation of ECB (European Central Bank). Now smaller countries had had access to credits like never before. It made these countries vulnerable and forlorn to ask for more credits. As we discussed that countries like Greece were all eager to spend on welfare (despite of lower working class and lazy people) and lending each other, thought economy was working efficiently with "collective faith" and "interwined system". But it backfired like anything. Greece and other small countries kept borrowing money from ECB and other countries, and simultaneously kept spending on the social welfare. As it's working class was small as compared to retired and pension sponger class, fiscal deficit puffed as never happened before. Greece was declared bankrupt. Further digging their own grave, these countries started borrowing money from another to pay debt of one. The piling of debt worsened the condition of these countries. Credit flowed dead accumulated making European countries tightly intertwined. (See images to get it clear.)

Germany was ready to pay the debt of all the bankrupt countries to save the Union. But with the only proviso of "Austerity Measures". i.e. cutting spendings and raising the taxes. It seems very simple option. But it's not. No government wants to cut spendings. If it cuts spendings, it has to cut earnings of it's many citizens. It was not so feasible because government collects tax on people's earning. Cutting the salaries-cutting the jobs, means low revenue collection. These countries have a terrible problem. They never collect all the taxes imposed on the people. So they never could.

What the f*** was the reason?

Cultural Differences.

Being in High-Context societies.

What was/is the solution?

1) Fiscal Union (Common Fiscal Policy):

It could solve the problem, but it was like surrendering country's sovereignty to the higher power.

Not working.

2) Strictly obeying Austerity Measures:

Problem we discussed already.

3) Dissolve European Union:

Prestigious Issue.

जान जाए मगर शान ना जाए.

4) Throw out these countries.

Bad brotherhood.

5) Brexit, Grexit, Germxit and blah blah.

Can solve the problem?

6) Cultural Revolution:

Possibly Yes. (But not like China, we need one like Japan)

Final Solution:

Thomas Piketty.

You can watch it here:

https://m.youtube.com/results?q=European%20debt%20crisishttps://m.youtube.com/results?q=European%20debt%20crisis

नाहीतर राष्ट्रवाद उधार घ्यावा लागेल!

गेल्या काही महिन्यांपासून राष्ट्रवादाच्या चर्चेला उधान आले आहे. परंतु कुणीही कुठेही राष्ट्रवादाची सविस्तर, अभ्यासू चर्चा करतांना दिसलेच नाही. अगदी डाव्यांचेही युक्तिवाद वरवरचे आणि उथळ होते. जे की डाव्यांकडून अपेक्षित नाही. ह्या चर्चेला काहींनी जाणीवपूर्वक राजकीयच स्वरुप रहावे म्हणून प्रयत्न केले. राष्ट्रवाद हा विषयच संधि बघून डोके वर काढणाराआहे. तो अगदी योग्य वेळी चर्चेत आला हे नशीब!

जागतिक राजकीय पटलावर घडणाऱ्या घडामोडीकड़े पाहता, हीच ती योग्य वेळ असे दिसून येते. खरे तर ह्या विषयाला अर्थशास्त्राच्या दृष्टिकोणातून बघनेही तितकेच महत्वाचे आहे. परंतु ह्यासाठी मी ह्या विषयावरील लिखाण दोन विभागात करू इच्छितो. आजचा पहिला.

इंग्रजीत राष्ट्रवादाला Nationalism तर देशभक्तिला Patriotism म्हटले जाते. ह्या दोंहोत खूप फरक आहे हे माहीत असूनही दुर्लक्ष करणारा मोठा गट आपल्या भारतातही आहे. ह्याच मुद्द्यावरून पाश्चात्य देशांत खूप चर्चा घडून काल पुढे सरकलेला दिसून येतो. हाच फरक लक्षात घेणे फार गरजेचे आहे. तत्पूर्वी आपण अजून एक बाब लक्षात घेण्यासारखी आहे ती म्हणजे भारतीय राष्ट्रवादाची व्याख्या व इतिहास हा पाश्चात्य राष्ट्रवादापेक्षा भयंकर भिन्न आहे.

राष्ट्रवादाचा अभ्यास करतांना मी दोन दृष्टिकोण वापरले जे इतिहासाचा अभ्यास करतांना वापरले जातात. एक इतिहास हा वरवर जरी चक्रासारखा दिसला तरी त्याला एक गति आहे. तो प्रगतशील आहे. दोन, परिस्थिति निर्माण झाली की गुण निर्माण होतात. किंवा जुने पुन्हा पुनर्जिवित होतात. ( जे आजचे डावे विसरलेले दिसतात.). राष्ट्रवाद हा पुनर्जिवित झालेला आहे. (ही स्थिति फ़क्त भारतातच नव्हे तर सबंध जगात निर्माण झाली आहे.). ही आजची गरजच आहे. मात्र सबंध मानवजातित व तत्निर्मित समाजात एवढी क्षमता असते की निर्माण झालेल्या गुणाला आपल्या स्वार्थापोटी हवे तसे वळण देऊ शकतात. कधी हा राष्ट्रवादी गुण बरेच समर्पक व अपेक्षित बदल घडवून आणतो. तर कधी विध्वंसासही कारणीभूत ठरू शकतो. जसे की दुसऱ्या महायुद्धात जर्मनीमधे घडले.

प्रथम आपण राष्ट्रवादाला जागतिक दृष्टिकोनातून बघुयात. सिडने हर्रिस ह्या विचारवंताच्या मते Patriotism म्हणजेच देशभक्ति ही एखाद्या देशाच्या virtues गुणांविषयी अभिमान बाळगण्यात आहे. आणि तसे करतांनाच उणीवा भरुन काढण्यासाठी धडपडणे होय. देशभक्ति ही स्वताच्या देशाचा अभिमान बाळगतांनाच इतरही देशांचे गुण व त्यांच्या देशभक्तिच्या विधायक व्याख्येचा आदर करणे होय. हेच मत व पुढे राष्ट्रवादाविषयी मी सांगणारे तेच मत communist turned centralist लेखक जॉर्ज ओरवेल याचेही आहे. जॉर्ज ओरवेलणे जेवढे साम्यवाद्यांचे वाभाड़े काढले असावे तेवढे कुणीही काढले नाही. राष्ट्रवादाविषयी म्हणजेच Nationalism विषयी ते म्हणतात, Nationalism trumpets its county's virtues, denies its deficiencies and contemptuous towards virtue of other countries. याचाच अर्थ राष्ट्रवाद हा देशातील उणीवांकड़े सपशेल दुर्लक्ष करीत आपल्या देशाचे गोडवे गाण्यात मशगुल असतो. पुढे बार्लेट नावाचा विचारवंत म्हणतो, Patriot is proud of his country for what it does and Nationalist is proud of his country no-matter what it does.

यावरून आपल्याला लक्षात येईल की राष्ट्रवाद हा थोडा जहाल वाटतो. आणि देशभक्ति ही मवाळ. ( ह्यात स्त्रीवादी लोक आक्षेप घेउ शकतात. (गमतीचा भाग.) ) खरेतर आत्यंतिक जहाल व अतिशयोक्तिपूर्ण असा राष्ट्रवाद हा काही कारणांसाठी उपयुक्त आहे. मात्र हा तेवढाच विध्वंसक. ह्यातून Xenophobia म्हणजेच इतर राष्ट्रंमधील लोकांचा तिरस्कार निर्माण होतो. तो धार्मिक, जातीय, वांशिक कुठल्याही प्रकारचा असू शकतो. ह्याचे मुख्य उदाहरण म्हणजे हिटलर व त्याचे जर्मनी. पाश्चात्य देशांच्या इतिहासात नजर फिरविता आपणास लक्षात येईल की जहाल व अतिशयोक्त राष्ट्रवादाचा उपयोग हा जुलुमी धार्मिक, धर्मांधांची सत्ता उलथावण्यास वापरण्याचे साधन होते. जगाच्या इतिहासात अगदी आयसीसचे उदाहरण घेतले तरी समजेल की धार्मिक राष्ट्रवादाचे धोरण पत्करल्यास मर्यादा येतात. उलट वैश्विक एजेंडा घेउन धर्माच्या नावाखाली जुलुम करने सोपे असते. मात्र काही ठिकाणी उलटे होते व त्याचे परिणाम उलट होत असतात.
अमेरिकेत राष्ट्रवाद हा व्यक्तिसापेक्ष झालेला जास्त दिसून येतो. जर बुशला तो सत्तेत असतांना तुम्ही विरोध केलात तर तुम्ही Anti-National ठरविले जातात. अलगोर अशेच बदनाम झाले. अलगोर यांनी वैश्विक विचारांच्या जोरावर निवडणुक मारून नेण्याचा विचार केला होता. त्यावर एरिक होब्स्वाम म्हणतो, The right Americans are the right Americans because they are not like the wrong Americans, who are not really Americans.
सोवियतमधे याउलट झाले. सोवियतमधे जो क्रेमलिनशी निष्ठावंत तो राष्ट्रवादीपण आणि तोच देशभक्तपण. Make no mistake. Otherwise your head will be on tip of my sword. खरे तर साम्यवादात ना राष्ट्रवादाला थारा आहे ना देशभक्तीला. Workers of the world unite असे बोलणारे वैश्विकतेवर जास्त विश्वास ठेवता असे माणूयात. पण loyalty ही मात्र हवी ती क्रेमलिनठायी. आणि राष्ट्रवादाचा उपयोग करणारे उजवे किंवा धर्माला आड़ करून उपयोग करणारे, ह्यांना जगात कुणी भिक सुद्धा घातलेली नाही. चर्च नामोहरम झाले. पण लोकांच्या loyalties अबाधित राहिल्या. ह्याचे श्रेय जाते त्यावेळच्या समाजसुधारक व विचारवंत यांना. मग राष्ट्र नावाची संकल्पना आल्यापासून आर्थिक राष्ट्रवाद हा धार्मिक राष्ट्रवादापेक्षा जास्त सरसतेने कार्य करतो व जबाबदार असतो हे लोकांस कळले. आर्थिक राष्ट्रवादात ना tyaranny ना oligarchy ना  proletariat ना bourgeois यांची सत्ता.

इतिहासातुन शिकून राष्ट्रवाद हा उधार घ्यायचा की आपल्या स्वातंत्र्य लढ्यातून मिळालेल्या नितिमुल्यांमधून घ्यायचा ते ठरवायला हवे. ते कसे ते आपण पुढच्या भागात बघू. भारतीय राष्ट्रवाद. व आर्थिक राष्ट्रवाद.